၁၈၈၉
ပဲခူးကလပ် ဓာတ်ပုံဟောင်းများ
၁၉၁၀ ပြည့်နှစ်က ပဲခူးကလပ်၏ ဓာတ်ပုံနှင့် ၂၀၁၅ ခုနှစ်က ရိုက်ကူးထားသော ပဲခူးကလပ် ပင်မလှေကားနှင့် ညစာစားခန်း၏ ဓာတ်ပုံများ ဖြစ်ပါသည်။ တစ်ခါက မြို့တော်၏ အခမ်းနားဆုံးသော ကလပ် ဖြစ်ခဲ့သည့် ပဲခူးကလပ်တွင် ဘိလိယက်ခန်း၊ ညစာစားခန်း၊ ကဒ်ကစားခန်း၊ စာဖတ်ခန်းနှင့် ပြည့်စုံစွာ ဖြည့်တင်းထားသည့် အရက်ဘားတို့ ရှိပြီး ပဲခူးကလပ် ကော့တေးကို တီထွင်ခဲ့ရာ ဖြစ်ခဲ့သည်။
၁၈၈၉ ခုနှစ်က ရုဒ်ယာ့ဒ် ကစ်ပလင် (Rudyard Kipling) သည် (ကာလကတ္တားမြို့ (Calcutta) မှ ဆန်ဖန်စစ္စကိုမြို့ (San Francisco) သို့ အသွားတွင်) ပဲခူးကလပ်၌ တစ်ည တည်းခိုခဲ့သည်။ ညစာစားရင်း လတ်လတ်လောလော အထက်မြန်မာပြည်ကို သိမ်းပိုက်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့သူများနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့ရသည်။ ကလပ်မှ ပြန်သောအခါ ခေါင်းထဲတွင် "စစ်ပွဲများ၊ လူသတ်မှုများနှင့် လူသေမှုများ" အကြောင်းကို မူးနောက်နေအောင် ကြားခဲ့ရပြီး ထိုမှသည် သူ၏ နာမည်ကျော် မန္တလေးသို့ သွားရာလမ်း (The Road to Mandalay) ကဗျာကို ရေးသားဖြစ်ခဲ့သည်။
လွတ်လပ်ရေး ရပြီးနောက်တွင် ထိုကလပ်ကို စစ်စာရင်းစစ်ရုံးနှင့် နောင်တွင် အစိုးရဝန်ထမ်းများ အတွက် အဆောင် အဖြစ် အသုံးပြုခဲ့ပြီး နောက်တွင် တဖြည်းဖြည်း ပျက်စီးသွားခဲ့သည်။ ပဲခူးကလပ်သည် တော်ဝင်စင်တာ မျက်နှာချင်းဆိုင် ပြည်လမ်းမပေါ်တွင် တည်ရှိပါသည်။
ကမ္ဘာ့မြို့တော် ရန်ကုန် (၁၈၅၃-၁၉၆၂) မှ နောက်ထပ် အကြောင်းအရာများ ဆက်လက်လေ့လာရန်